Rodzina dysfunkcyjna – cechy, toksyczne role dzieci, objawy DDD

John Bradshaw w książce „Zrozumieć rodzinę” napisał:

Rodzina dysfunkcjonalna jest stworzona przez dysfunkcjonalne małżeństwo, takie małżeństwa zaś tworzą dysfunkcjonalne osoby, które odnajdują się wzajemnie i żenią ze sobą. Jednym z tragicznych faktów jest to, że osoby dysfunkcjonalne prawie zawsze znajdują inną osobę, która działa albo na tym samym, albo na większym poziomie dysfunkcji.

Rodzinę dysfunkcyjną cechuje:

• zaburzona komunikacja,
• brak intymności i poszanowania granic poszczególnych członków,
• życie z towarzyszącym na stałe wstydem, głównie z powodu zaniedbań i jakości życia rodziny,
• odgrywanie narzuconych, sztywnych ról, często również zamiana ról między dorosłymi i dziećmi,
• fasadowe życie w kłamstwie, gdy wszyscy wiedzą, ale udają, że nie ma danego problemu, przy tym tworzą tajemnicę i pozory normalności (np. ukrywanie alkoholizmu w rodzinie, zaprzeczanie konfliktom, przemocy),
• brak jasnego określania norm i wartości,
• skłonność do emocjonalnego i/lub fizycznego znęcania się pomiędzy członkami rodziny,
• brak poczucia bezpieczeństwa,
• zamknięcie się i izolacja przed otoczeniem,
• nieumiejętność wyrażania uczuć,
• miłość warunkowa,
• patologiczna więź (skutkiem może być np. nieumiejętność separacji czasowej lub stałej (np. wakacyjne wyjazdy dzieci z grupami rówieśniczymi, opuszczeniem domu rodzinnego przez dorosle dzieci),
• niemożność zaspokojenia indywidualnych potrzeb,
• nierealistyczne oczekiwania wobec dzieci,
• tłumienie emocji i adekwatnego wyrażania uczuć poprzez 3 zasady:
  • NIE MÓW! – rodzinny nakaz, mówiący o tym, że wszystko, co dotyczy rodziny ma pozostacć pomiędzy jej członkami; dzieci ze wstydu, z lęku przed karą lub w nadziei, że dzięki takiej ich postawie trudne sytuacje w rodzinie ulegną poprawie,
  • NIE UFAJ! – rodzinny nakaz, by nie ufać nikomu, również temu, co samemu się widzi, słyszy i czuje; skutkiem takiej postawy jest brak poczucia bezpieczeństwa i brak oparcia w sobie,
  • NIE CZUJ! – to rodzinny zakaz odczuwania i – tym bardziej – wyrażania własnych uczuć. Członkowie rodziny tłumią własne emocje, nie rozmawiają o nich, mogą również utracić zdolnośc do ich odczytywania u siebie i innych, co prowadzi do zaburzenia komunikacji i trudności w tworzeniu zdrowych relacji z innymi.

Toksyczne role, w których obsadzane są dzieci w rodzinach dysfunkcyjnych (a także z problemem alkoholowym) to:

• dziecko – bohater, opiekun:
  • czuje się odpowiedzialne za rodzinę, stara się udowodnić całemu otoczeniu, że w domu „wszystko jest w porządku”,
  • wytraca własną energię na dowartościowywanie i wspieranie swoich opiekunów,
  • w przypadku istnienia młodszego rodzeństwa, przejmuje obowiązki rodziców,
  • nie sprawia kłopotów w środowisku rodzinnym i szkolnym,
  • stawia sobie zawyżone wymagania,
  • nie ma czasu na dziecięcie zabawy,
  • własne problemy „trawi” samo,
  • żyje w ciągłym napięciu,
  • brak mu asertywności,
  • to dziecko z wbudowaną odpowiedzialnością za siebie i innych, skupione na zadaniach, samodzielne i surowo rozliczające siebie z wszystkiego, czemu nie może podołać;
• dziecko – kozioł ofiarny, czarna owca:
  • w przeciwieństwie do „bohatera” staje się celem, w którym rodzice widzą swoje źródło niepowodzeń;
  • nieświadomie swoim zachowaniem odwraca uwagę od faktycznych problemów rodziny;
  • rozpaczliwie pragnie zauważenia (stąd m.in. kłamstwa, manipulacje, łamanie norm i zasad, np. bójki czy konflikty w które wchodzi lub samo prowokuje), społecznie określane jako „trudne dziecko”;
  • nie doświadcza gratyfikacji społecznych;
  • odczuwaną od innych wrogość i wściekłość przypisuje otoczeniu;
  • świat widzi jako zagrażający i naznaczający;
  • kieruje się zasadą, że najlepszą obroną jest atak;
  • własne napięcie rozładowuje autoagresją lub agresją wobec innych,
  • to dziecko poszukujące odzwierciedlenia w grupach rówieśniczych, najczęście równie trudnych jak ono, cierpiące z powodu braku miłości, szacunku i uznania;
• dziecko – maskotka, aniołek, błazen:
  • na pozór wesołe, śmiechem i błazenadą automatycznie reaguje na stres,
  • ma problemy z rozładowaniem napięcia w adekwatny do sytuacji sposób,
  • błaznuje, by zdobyć uznanie otoczenia,
  • cele osiąga poprzez manipulacje,
  • często ma etykietę nieznośnego, zbyt hałaśliwego i natarczywego dziecka,
  • nikt nie odbiera go poważnie, stąd czuje się nierozumiane i pomijane,
  • ucieka od problemów,
  • staje się agresywne, gdy poczuje się odrzucone,
  • obawia się pogłębiania relacji,
  • wewnątrz to dziecko pełne smutku i żalu;
• dziecko we mgle:
  • w sytuacjach trudnych „schodzi z oczu”,
  • najlepiej czuje się w izolacji od innych,
  • ucieka w świat wyobraźni i fantazji, by nie doświadczać wewnętrznych napięć i lęków,
  • odbierane przez otoczenie jako dziwne, nieobecne, a za tym stoi jego nieufność, poczucie nieadekwatności i słabe umiejętności interpersonalne,
  • zazwyczaj jest samotnicze lub funkcjonuje w świecie wirtualnym lub w hermetycznych niewielkich grupach innych osób we mgle,
  • nie podejmuje inicjatyw, ponieważ nie wierzy we własne siły i umiejętności,
  • sprzeciw wyraża zazwyczaj poprzez bierny opór,
  • wzrasta w poczuciu żalu, beradności i braku nadziei.

U osób z syndromem DDD (Dorosłe Dziecko z rodziny Dysfunkcyjnej) obserwuje się specyficzne objawy, w tym m.in.:

• brak umiejętności radzenia sobie z trudnymi emocjami, np. złością, frustracją oraz niepowodzeniami i konfliktami,
• obniżone poczucie własnej wartości,
• brak zaufania do innych osób,
• nasilone odczuwanie nieprzyjemnych emocji – od emocjonalnej pustki i lęku, po strach, rozdrażnienie i smutek,
• tendencję do zamartwiania się przyszłością,
• przekonanie o własnej samowystarczalności,
• problemy w wyrażaniu prawdziwych emocji i trudność w zwracaniu się do innych o pomoc,
• lęk przed wchodzeniem w związki, wycofanie w sferze bliskich relacji, intymności, seksu,
• lęk przed odpowiedzialnością, popełnieniem błędów,
• brak umiejętności rodzicielskich.