Styl przywiązania jest utrwalonym sposobem tworzenia i utrzymywania relacji. Kształtuje się w dzieciństwie na podstawie pierwszych doświadczeń z opiekunami. Wpływa na późniejsze funkcjonowanie w związkach, poczucie bezpieczeństwa, zaufania i satysfakcji z relacji.
Główne style przywiązania to: bezpieczny i dwa pozabezpieczne: lękowo-ambiwalentny i lękowo-unikający, które są swoistymi strategiami adaptacyjnymi przyjętymi przez dziecko w związku z zachowaniami wobec niego jego opiekunów. Odrębnym stylem jest przywiązanie zdezorganizowane, pozbawione zorganizowanej strategii regulowania emocji radzenia sobie ze stresem separacyjnym.
1/ Przywiązanie bezpieczne
Cechy osób z bezpiecznym stylem przywiązania:
- stabilne poczucie własnej wartości
- samoakceptacja i szacunek do siebie
- tworzenie relacji opartych na zaufaniu
- adekwatność przeżywanych emocji i łatwość ich wyrażania
- przyjmowania emocji wyrażanych przez partnera
- umiejętność konstruktywnego rozwiązywania konfliktów
- dbałość o równowagę między obowiązkami a przyjemnościami
Bezpieczny styl przywiązania opiera się na trzech filarach: przywiązanie, zaangażowanie i niezależność. W dzieciństwie dzieci otrzymywały od rodziców adekwatną uwagę i wrażliwość na ich potrzeby, wsparcie w problemach, zaciekawienie ich rozwojem. Rodzice częściej podążali obok dziecka, rzadziej przed nim. Na bieżąco rejestrowali w czym młodemu człowiekowi pomóc, a kiedy pozwolić mu na samodzielne testowanie rzeczywistości. Taki rodzic będzie przekazywał dziecku słowami, ale też – co ważniejsze – własną postawą: „Jesteś dla mnie bardzo ważny”, „Lubię z tobą przebywać”, „Ciekawi mnie twój świat”, „Twoje reakcje, lęki, radości są dla mnie ważne”, „Zastanawiam się co chcesz mi powiedzieć, gdy się złościsz, czego wówczas potrzebujesz lub czym jesteś przesycony”, „Widzę, jak się starasz”, „Cieszę się z twoich doświadczeń”, „Nie wiem czy ci się uda to co robisz czy nie, ale jakbyś potrzebował to jestem tu”, „Próbuj”, „Możesz popełniać błędy” ect.
Osoby dorosłe z bezpieczną więzią tworzą bezpieczne relacje, czyli takie w których jest miejsce dla przyjaźni, miłości, ale też dla różnienia się, wyjaśniania sobie trudnych sytacji, naprawiania błędów, przebaczania – wzajemnego dostrajania się do siebie, tak jak to kiedyś rodzice dostrajali się do nich. Te osoby potrafią też żyć same, bo chwilowo nie zawiązują głębszych relacji lub ważne dla nich osoby nie są akurat dla nich dostępne.
Bezpieczny styl przywiązania wytwarza w człowieku wiele samopomocowych zasobów, np. przeżywanie adekwatnych do sytuacji emocji, radzenie sobie ze stresem, rozwiązywanie codziennych problemów, przy jednoczesnej umiejętności sięgania po pomoc ze strony innych.
Osoby z bezpiecznym stylem przywiązania odczuwają ciągłość swojego istnienia: od wielobarwnych wspomnień z dzieciństwa, przez dorastanie w różnych odcieniach po teraźniejszość z jej blaskami i cieniami.
2/ Przywiązanie pozabezpieczne o charakterakterze lękowo-ambiwalentnym
Cechy osób z pozabezpiecznym lękowo-ambiwalentnym stylem przywiązania:
- duża potrzeba bliskości
- niska samoocena
- samoocena zależna od przekazów z zewnątrz
- brak poczucia bezpieczeństwa
- niedojrzałość emocjonalna
- brak zaufania do drugiej osoby
- silny lęk separacyjny
Osoby dorosłe z pozabezpiecznym lękowo-ambiwalentnym stylem przywiązania (relacja lękowo-oporna) to te, które z jednej strony pragną miłości, przyjaźni, trwałych i bezpiecznych relacji, a drugiej równie mocno obawiają się odrzucenia, zdrady, porzucenia.
W dzieciństwie otrzymywały sprzeczne przekazy od rodziców, raz dostawały wsparcie, a innym razem nie. Raz opiekunowie byli wobec nich troskliwi i współodczuwający, innym razem porzucający i chłodni. Stałym w ich dziecięcym świecie była niestałość, niekonsekwencja i nieprzewidywalność opiekunów. Takie dzieci wzrastają w dużej zależności od matki. Nie oddalają się od niej po to by swobodnie poznawać świat, a jednocześnie, gdy już do tego oddalenia dochodzi, wracają okazując złość i opór.
Jako osoby dorosłe przez całe życie poszukują na swój temat pozytywnych przekazów, dowodów uznania, niekończących się wyznań miłosnych, zapewnień o wierności czy dozgonnej przyjaźni. Odczuwają brak bezpieczeństwa i lęk przed życiem w pojedynkę. Stają się zaborczy, podejrzliwi, gniewni i agresywni, jakby nigdy nie wyrośli z dobrze sobie znanej z dzieciństwa niedojrzałości.
Swoje życie widzą jako ciągłe pasmo zabiegania o zainteresowanie sobą ze strony ważnych dla nich osób, a że doznawali i nadal doznają wielu rozczarowań i zawodów w tym temacie, gromadzą w sobie swoje stare żale i uzupełniają nowymi.
3/ Przywiązanie pozabezpieczne o charakterakterze lękowo-unikającym
Cechy osób z lękowo-unikającym stylem przywiązania:
- silna potrzeba samodzielności i niezależności
- niski poziom zaufania do innych
- unikanie bliskości
- trudności w wyrażaniu emocji
- skłonność do zrywania relacji
Potrzeba niemalże całkowitej niezależności jest głównym motywem życia osób z lękowo-unikającym stylem przywiązania. To taki rodzaj przywiązania bez przywiązania, gdzie wszystko, co zbliżające do innych osób, co pogłębiające emocje, odbierane jest jako zagrażające. Te osoby niechętnie dzielą się z otoczeniem swoim wewnętrznym światem. Całą energię i zaangażowanie lokują przede wszystkim w pracę, która jest ich głównym źródłem satysfakcji i wzmacniania pozytywnego myślenia o sobie. O innych mówią zazwyczaj krytycznie, czepiając się drobiazgów.
Osoby z lękowo-unikającym stylem przywiązania pozytywnie wspominają dzieciństwo, ale brak w tych przekazach szczegółów i emocjonalności. Przyjmują, że ich przeszłość była taka jaka była, a obecnie są dorośli i jest jak jest, nie doszukując się powiązań i wpływu dzieciństwa na swoje dorosłe życie.
W gabinecie słyszę najczęściej od takich osób, że przekazy z dzieciństwa, jakie słyszeli od bliskich, typu: „Nie przesadzaj”, „Nie ma co marudzić”, „Było minęło”, dewaluujące ich przeżycia, skargi czy potrzeby, teraz – w dorosłości – są im bardzo przydatne, ponieważ dzięki nim nie marnują czasu na rozgrzebywanie spraw i użalenie się nad sobą, tylko idą do przodu.
4/ Przywiązanie zdezorganizowane
Cechy osób z zdezorganizowanym stylem przywiązania:
- problemy z budowaniem stabilnych związków
- duża potrzeba bliskości i jednoczesny lęk przed nią
- niskie poczucie własnej wartości i niska samoocena
- naiwność, nadmierna ufność
- lęk przed odrzuceniem
- problem z kontrolowaniem własnych emocji, uczuć i zachowań
Przywiązanie zdezorganizowane wytwarza się u osób, które doznawały w dzieciństwie wielu zranień, zawodów, głównie od tych osób, które powinny zapewniać dziecku bezpieczeństwo, a nie znęcanie się i agresję. To dzieci dorastające w zaniedbaniu fizycznym i emocjonalnym, u boku pijących dorosłych, w ciągłym strachu przed awanturami, często głodne i wystraszone. To też dzieci, które opiekowały się swoim rodzeństwo czy zaniedbujących ich rodzicami.
Jako dorośli wchodzą w bliskie relacje, mając często przekonanie, że potrafią zbudować taki dom, którego sami pragnęli w przeszłości. Rzeczywistość jednak ich przerasta, głównie z powodu braku umiejętności regulacji własnych emocji. Często wybuchają wściekłością i wszczynają kłótnie. Siebie i otoczenie odbierają negatywnie.
W czasie psychoterapii z trudem przypominają sobie sytuacje z dzieciństwa, a te do których zyskują z czasem dostęp nacechowane są traumatycznymi wydarzeniami.
W celu poszerzenia wiedzy nt. stylów przywiązania polecam m.in.:
- Przywiązanie, John Bowlby, PWN, Warszawa 2022
- Los, który dziedziczysz. Jak się uwolnić od rodzinnych traum, Noémi Orvos-Tóth, Wyd. Agora, Warszawa 2025
- Zaburzenia przywiązania u dzieci i młodzieży. Poradnik dla terapeutów, opiekunów i pedagogów, Chris Taylor, GWP, Sopot 2016