W tej książce próbujemy zastosować odkrycia psychoanalityczne do objaśnienia zaburzeń okresu dojrzewania, do ich diagnozy i leczenia. Doświadczenia pracy terapeutycznej – zarówno z nastolatkami, jak i z dorosłymi – przekonały nas, iż adolescencja wnosi unikalny i ważny wkład w życie psychologiczne, zaś psychiczne zakłócenia tej fazy należy rozumieć inaczej niż zakłócenia dzieciństwa i wieku dorosłego. Różnica wynika z tego, że okres dojrzewania rozpoczyna się po osiągnięciu dojrzałości seksualnej, a wydarzenie to zmienia trajektorię rozwoju psychicznego i nadaje zaburzeniom tej fazy znaczenie, które w perspektywie dynamicznej różni się od znaczenia psychopatologii dzieciństwa i dorosłości.

Kilka lat temu uwagę naszą przyciągnął bardzo prosty fakt, który skłonił nas do zakwestionowania powszechnego rozumienia rozwojowej funkcji adolescencji oraz znaczenia psychopatologii tego okresu. Wszystko wskazywało na to, iż w okresie dojrzewania niezwykle często dochodzi do samobójstw i prób samobójczych, zaś przed tym okresem świadoma decyzja zabicia siebie nie istnieje jako problem społeczny lub kliniczny. Później zdaliśmy sobie sprawę, iż nasi nastoletni pacjenci – w przeciwieństwie do większości pacjentów dorosłych – byli szczególnie skłonni do tego, by fizycznie atakować swoje ciała albo robić coś, co – w fantazji – zmieni obraz ich ciał poprzez anoreksję, otyłość, samookaleczenia albo branie narkotyków i uzależnienia. Poza tym jedna czwarta naszych pacjentów nastoletnich była bardzo zaniepokojona normalnością lub nienormalnością swoich zachowań i myśli, a ten niepokój nieodłącznie wiązał się z normalnością lub anomaliami seksualnymi.

Zarówno te obserwacje, jak i doświadczenia pracy w ogólnodostępnym ośrodku pomocy nastolatkom –psychoanalitycznym centrum badań nad adolescentami – sprawiły, że uznaliśmy, iż te same pytania można odnieść do większości młodych ludzi: Dlaczego nagle pojawiają się objawy choroby psychicznej, które są pospiesznie diagnozowane jako objawy schizofrenii? Skąd bierze się głęboka depresja, anoreksja, objawy seksualnych anomalii albo agresja, która nie wydaje się być następstwem działania jakiejś normy społecznej, ale jest odpowiedzią na wewnętrzne głosy albo potrzebę utrzymania z dala od świadomości poczucia, że nastolatek jest nienormalny?

Moses Laufer, M. Eglé Laufer (ze Słowa wstępnego)

Ciągła zależność od matki jako tej, która zaspokaja potrzeby dziewczynki, zmusza ją do podporządkowania się, w wyniku czego przeżywa matkę jako zawistną i frustrującą. Jeżeli dziewczynka przeżywa tę sytuację jako zagrażającą i jako brak zgody na egzekwowanie jej prawa przyjęcia aktywnej roli, wzbudza się potrzeba znalezienia wsparcia poprzez identyfikację z aktywną rolą ojca, którą przyjmuje on w relacji z matką. Pragnieniem dziewczynki staje się zatem, aby przez identyfikację z ojcem, posiąść ciało, które – tak jak jego ciało – może dać jej matce dziecko, a tym samym uwolnić się od nienawiści do matki za to, że ta nie pozwala jej na posiadanie ciała zdolnego do rodzenia. Z drugiej strony identyfikacja z ojcem służy obronie przed lękiem związanym z poczuciem, że musi się ona biernie podporządkować aktywnej, fallicznej matce – w taki sam sposób, jak to się dzieje u chłopców.

s. 71-72

Dziewczynka, która przed rozpoczęciem związku w okresie adolescencji masturbowała się, doświadcza niekiedy rozczarowania relacją seksualną z chłopcem – może wówczas czuć, że tylko ona jest w stanie dostarczyć sobie przyjemności. Nieświadomie zaś nie może podjąć decyzji o oddaniu swego ciała w ręce mężczyzny, bowiem w fantazji zgoda na penetrację oznacza ostatecznie podporządkowanie się frustrującej i niszczącej matce.

s. 73

(…) w przypadku nastolatków nie możemy dokonać – jak u dorosłych – w miarę prostego rozróznienia między nerwicą a psychozą. (…) To, co u dorosłego uznalibyśmy za przejaw psychozy (urojenia prześladowcze, urojenia ksobne, halucynacje), u nastolatka możemy – jeżeli są to zjawiska przejściowe – uznać za wyraz nasilenia lęku towarzyszącemu konfliktowi rozwojowemu.

s. 194

Spis treści:

Słowo wstępne

I. PATOLOGIA I ZAŁAMANIE ROZWOJU W OKRESIE DOJRZEWANIA

1. Okres dojrzewania i ostateczna organizacja seksualności
2. Załamanie rozwoju
3. Obraz ciała i masturbacja
4. Pacjentka nastoletnia – relacja z ciałem i masturbacja
5. Superego, wyidealizowany obraz ciała i okres dojrzewania płciowego

II. ZAŁAMANIE I PROCES LECZENIA

6. Załamanie, przeniesienie i rekonstrukcja
7. Relacje z obiektem, korzystanie z ciała i przeniesienie
8. Próba samobójcza w okresie dojrzewania jako epizod psychotyczny

III. ZAGADNIENIA KLINICZNE

9. Zachowania kompulsywne i centralna fantazja masturbacyjna: implikacje kliniczne
10. Wykluczenie rozwoju
11. Przeciwprzeniesienie a rozwój seksualny nastolatka

IV. PROCES DIAGNOSTYCZNY

12. Diagnoza zaburzeń okresu dojrzewania
13. Konsultacje diagnostyczne

Okres dojrzewania i załamanie rozwoju. Perspektywa psychoanalityczna, Laufer Moses, Laufer M. Eglé, Wydawnictwo Ingenium 2013