Po co są ojcowie?, Judith Trowell, Alicia Etchegoyen

Słowo wstępne – Anton Obholzer

Minęło 100 lat od sformułowania przez Freuda inspirujących tez na temat roli odgrywanej przez ojców; najwyższy czas ponownie przeanalizować ten temat. Poglądy Freuda odcisnęły wyraźny ślad na XX-wiecznych psychologicznych i socjologicznych teoriach opisujących role mężczyzn i ojców, ale Autor formułując te koncepcje, odwoływał się do wartości wpisanych w kulturę XIX-wiecznej Europy Środkowej.

W drugiej połowie XX wieku teorie Freuda odeszły na plan dalszy, a na pierwszy wysunęły się prace innych psychoanalityków: Melanie Klein, Donalda Winnicotta i Johna Bowlby’ego w Wielkiej Brytanii oraz Margaret Mahler i innych w Stanach Zjednoczonych. W pracach tych – co nieuniknione i uzasadnione – coraz wyraźniej podkreślano znaczenie roli matki i wczesnej więzi z dzieckiem.

Począwszy od lat 60. XX wieku ruch wyzwolenia kobiet podążał niełatwą drogą, z jednej strony walcząc o równość kobiet i ich pozycję, a z drugiej traktując macierzyństwo jako potencjalną przeszkodę w walce o równouprawnienie. Bez wątpienia te nowe rozważania na temat pozycji kobiet – niezależnie od tego, czy odwoływano się do koncepcji psychoanalitycznych, haseł ruchu wyzwolenia kobiet, czy też zmian w profilu zatrudnienia (obecnie coraz więcej kobiet pracuje zawodowo) – skutkowały tym, że w drugiej połowie XX wieku coraz mniejszą wartość przypisywano męskości i ojcostwu.

Rosnąca liczba rozwodów i samotnych rodziców wpływa na tworzenie się takiego klimatu społecznego, w którym następne pokolenie coraz rzadziej ma kontakt z ojcami, będącymi przewidywalnymi i stabilnymi wzorcami ról. Nawet wzorce ojcostwa niestabilnego stają się coraz mniej dostępne.

Klimat akceptacji zupełnie nowych metod prokreacji – poczynając od „domowej inseminacji” po wyrafinowane techniki in vitro – sprawia, iż rola ojców wydaje się sprowadzać jedynie do dawcy spermy. Klonowanie i macierzyństwo zastępcze jeszcze bardziej osłabiają połączenie między spotkaniem pary rodziców i narodzinami dziecka.

Nie oznacza to, że mamy do czynienia z ponurym obrazem rzeczywistości, a raczej obserwujemy stopniowy psychospołeczny proces przechodzenia od struktury cechującej grupę pierwotną do konfiguracji społecznej, w której akcentuje się znaczenie autonomii jednostki.

Wyniki licznych badań psychoanalitycznych, psychologicznych, socjologicznych i neurologicznych dowodzą, że wczesne wzorce opieki nad dzieckiem zostawiają trwałe ślady – zarówno pozytywne, jak i negatywne. Przeprowadzono wystarczającą ilość badań w dziedzinie edukacji, relacji społecznych i w obszarze funkcjonowania psychologicznego, by stwierdzić, iż zachodząca w ciągu ostatnich kilku pokoleń zmiana ról pełnionych przez mężczyzn w rodzinach ma związek z nasileniem problemów emocjonalnych w całej populacji. Potwierdzeniem może być sformułowane przez Światową Organizację Zdrowia przewidywanie, że w wieku XXI coraz częściej cierpieć będziemy na zaburzenia zdrowia psychicznego.

Wydaje się więc, że oprócz badań poświęconych macierzyństwu i wczesnej więzi z matką – dominujących w wieku XX – warto także przeanalizować i przemyśleć rolę ojców: zarówno z perspektywy rozwoju dziecka (ocena elementów niezbędnych w procesie wychowywania następnych pokoleń), jak i z perspektywy rozwoju osób dorosłych, ojców i matek. Pełnienie funkcji ojcowskiej i macierzyńskiej może – w wymiarze biologicznym, psychologicznym i społecznym – przyczyniać się do dalszego rozwoju osób dorosłych zmagających się z kolejnymi wyzwaniami życiowymi.

Ojcostwo i macierzyństwo nie sprowadzają się jedynie do wychowywania dzieci. Te stany umysłu – zarówno świadome, jak i nieświadome – mają ogólne zastosowanie: zależą od nich style zarządzania i przywództwa w organizacjach; mają wpływ na politykę i relacje międzynarodowe. Ojcostwo i macierzyństwo to tematy istotne nie tylko dla ludzi decydujących się na prokreację, ale dla wszystkich mieszkańców tej planety budujących relacje z innymi.

na podst. https://terapeutyczna.pl

„Ojcem można zostać niespodziewanie, jednak zazwyczaj przychodzi taki czas, gdy dorosły mężczyzna pragnie mieć dzieci. Nie każdy może być rodzicem. Wielu ludziom to się udaje, inni przyjmują role rodziców zastępczych lub adopcyjnych. Rodzicielstwo to zwykłe, codzienne zajęcie – a należy jednak do zadań najbardziej skomplikowanych, najtrudniejszych i wymagających od dorosłego najwięcej umiejętności. Być może paradoks tej „złożonej zwyczajności” odpowiada za wiele problemów, z jakimi zmagają się ojcowie, matki i społeczeństwa (Greenberg, 1985).

Bycie ojcem nie sprowadza się jedynie do kwestii biologicznych, ale pociąga za sobą zmiany psychologiczne i emocjonalne; potrzeby dziecka trzeba stawiać na pierwszym miejscu, przed własnymi. Warunkiem psychicznej i emocjonalnej gotowości do przyjęcia takiego stanu rzeczy są wystarczająco dobre doświadczenia wyniesione z własnego dzieciństwa. Świat wewnętrzny mężczyzny zamieszkują wówczas uwewnętrznieni opiekunowie, którzy (w większości wypadków) zdołali zaspokoić emocjonalne, psychologiczne, fizyczne i społeczne potrzeby dziecka. Tacy opiekunowie wystarczająco adekwatnie radzili sobie ze złością i zawiścią – własnymi i dziecka. Niedostatek takich doświadczeń mogą zrekompensować późniejsze relacje. Mężczyzna winien mieć wyraźnie zarysowaną tożsamość i wiedzieć kim jest – „w tym jestem dobry, a to są moje słabe strony” – dzięki temu będzie pewny siebie i własnej wartości. Taka bezpieczna baza pomaga w radzeniu sobie z nieuniknioną emocjonalną huśtawką wpisaną w bycie rodzicem. To wewnętrzne oparcie zyskujemy w kontakcie z drugą, stabilną i dostępną osobą, potrafiącą pomieścić i przetworzyć uczucia i myśli zarówno własne, jak i dziecka. Ojcowie, którzy mają za sobą takie doświadczenia, potrafią być stabilni i oddani; opieka nad dzieckiem wymaga raczej zdolności do pomieszczania i zaangażowania niż przeżywania przyjemnych uczuć. Krzyczące, wymiotujące, moczące się w środku nocy niemowlę potrzebuje oddanych rodziców.

Ojcowie muszą mieć także wyraźne poczucie tożsamości seksualnej, męskości. Wyraża się ono nie tylko poprzez uznawanie i cenienie swych atrybutów fizycznych – ciała, owłosienia, siły, brzmienia głosu i genitaliów – ale też emocjonalnych, intelektualnych i twórczych. W niewielkim stopniu wiąże się to z rolami i zadaniami obojga rodziców oraz podziałem ról między nimi; sprowadza się raczej do umiejętności doceniania i tolerowania różnic między płciami. Zauważanie i akceptacja owych różnic prowadzi do dostrzeżenia potrzeby kontaktu z Innym, dzięki czemu – zarówno w umyśle jednostki, jak i w wymiarze związanym z płodzeniem dziecka – może pojawić się kreatywna para rodzicielska. Rozpoznanie, iż jestem równorzędny, ale jednocześnie odmienny to kluczowy element stawania się rodzicem. Jeśli ktoś zaakceptuje i doceni różnice między mężczyzną a kobietą, sprawniej poradzi sobie z różnicami międzypokoleniowymi: mężczyźnie łatwiej przyjąć wówczas, że to on jest osobą dorosłą, a potomek – dzieckiem czy niemowlęciem. Akceptowanie tych faktów życiowych to esencja stawania się rodzicem. Dla wielu mężczyzn przejście od młodzieńczej beztroski do ojcostwa, wkroczenie do pokolenia rodziców, okazuje się szczególnie bolesne i trudne; niektórzy bardzo starają się tego uniknąć. Inny ważny krok rozwojowy to nabycie umiejętności budowania i utrzymywania bliskich związków. To, czy relacja rodziców zostanie zewnętrznie, społecznie potwierdzona przez „małżeństwo” może, ale nie musi być istotne. Ważniejsze z pewnością jest to, czy ojciec posiadł zdolność do radzenia sobie z emocjonalnymi wyzwaniami wpisanymi w bliski związek.”